NAJWAŻNIEJSZE ZDARZENIA W HISTORII SPÓŁKI GAZOLINA SA
Nazwa prawna: Gazolina Spółka Akcyjna lub Gazolina SA
Siedziba: ul. Leona Sapiehy 3, (obecnie Stepana Bandery) Lwów, Polska (obecnie Ukraina)
Stworzenie: 1920
Forma prawna: Spółka akcyjna z udziałem akcjonariatu pracowniczego.
1902 - 1906: Marian Wieleżyński i Władysław Szaynok zdobywają doświadczenie w przemyśle naftowym poprzez promowanie odzyskiwania gazu z wydobywanej ropy naftowej.
1907: Wielka eksplozja szybu naftowego w kopalni „Oil City”, gdzie zapłon został wyzwolony przez pochodnię gazu w pobliskim odwiercie naftowym. Ten wypadek szokuje ludność.
1907 - 1912: Marian Wieleżyński i Władysław Szaynok prowadzą kampanię na rzecz przekonania władz administracyjnych do konserwatywnych kręgów naftowych w celu wprowadzenia zakazu spalania wydzielonego gazu z ropy. Ponadto odkryli, że gaz ziemny w Borysławiu jest „mokry”, czyli zawiera znaczne ilości lekkich węglowodorów (propan, butan, pentan, heksan lub oktan), które można łatwo i tanio skroplić w wyniku dekompresji, tworząc w ten sposób benzynę, jej flagowy produkt przyszłości. Już w tym samym czasie konstruują pierwsze prototypowe urządzenia do odgazowywania gazu (instalowane na wozie konnym!).
20 maja 1912 r. Powiat drohobycki zatwierdził budowę pierwszego rurociągu z kopalni „Klaudiusz” do centrum Borysławia. Pozwolenie zostało wydane Zakładowi Gazu Ziemnego „Inżynier Marian Wieleżyński Sp. z o.o." który początkowo zbudował siedmiuset metrowy rurociąg. Udziałowcami tej firmy byli trzej przyjaciele z czasów studiów na Politechnice Lwowskiej: Marian Wieleżyński, Władysław Szaynok i Włodzimierz Kunowski.
1913: Marian Wieleżyński i Władysław Szaynok zakładają nową firmę "Gaz Ziemny Sp. z o.o." i wspólnie postanowili zainwestować w udziały firmy Zakład Gazu Ziemnego Inż. Marian Wieleżyński Sp. z o.o., która ostatecznie zbudowała pierwszą w Europie fabrykę Gazoliny (produkowaną do 1930 roku).
1915: Gaz Ziemny Sp. z o.o. utworzyła kolejną nową firmę „Gazolina Sp. z.o.o. ”(Gazolina Limited) z siedzibą w Tustanowicach i zbudowała drugą fabrykę Gazoliny.
1916: Siedziba spółki Gazolina Sp. z o.o. została przeniesiona się do Lwowa (gdzie od 1912 r. znajdowało się już jej Biuro Techniczne). Kunowski opuszcza Lwów w związku z nominacją do Tymczasowej Rady Stanu w Warszawie. W zarządzie Gazoliny zastępuje go prof. Gabriel Sokolnicki. W tym czasie do Lwowa przyjechał prof. Ignacy Mościcki, obejmując Katedrę Technologii Chemicznej Politechniki Lwowskiej. Wszyscy czterej zostają założycielami Firmy Naukowo-Badawczej „Metan”, a Gazolina ma wspólną siedzibę we Lwowie.
1920: „Zakład Gazu Ziemnego Inż. Marian Wieleżyński Sp. z o.o." połączyła się z Gazolina Sp. z o.o. tworząc ostatecznie firmę „Gazolina Spółka Akcyjna” z siedzibą we Lwowie (Sapiehy 3).
Pierwszym przewodniczącym rady nadzorczej został Józef Tomicki, wiceprzewodniczącym Ignacy Mościcki, zaś w skład zarządu weszli Władysław Szaynok, Marian Wieleżyński i Gabriel Sokolnicki (wszyscy trzej byli również członkami rady nadzorczej). W pierwszym roku działalności Gazolina Spółka Akcyjna wydobyła 1 520 ton ropy naftowej, 3 524 000 m3 gazu ziemnego i 593 ton gazoliny.
Zgodnie z ideą i wolą Mariana Wieleżyńskiego utworzenie spółki akcyjnej Gazolina wymagało wynalezienia jednolitego statusu określającego zasady akcjonariatu pracowniczego. Pierwsza wersja została zatwierdzona przez radę nadzorczą pod koniec 1920 roku i przez walne zgromadzenie akcjonariuszy 22 lutego 1922 roku.
Ustalono, że stali pracownicy uczestniczący w akcjonariacie mogliby zatem stać się współwłaścicielami spółki.
1921: Zakup ziemi w Daszawie. W tym samym roku M. Szaynok założył spółkę z udziałem rządu i nazwał ją „Międzymiastowymi Gazociągami”.
Wykonano pierwszy odwiert „Piłsudczyk I”, w którym znaleziono gaz, który dostarczano do Stryja rurociągiem zbudowany przez „Międzymiastowe Gazociągi”.
1924 : Wywiercono otwór naftowo-gazowy o ciśnieniu 60 atmosfer i zbudowano rurociąg do Drohobycza do przesyłu wydobywanego tam gazu.
1926: Ignacy Mościcki zostaje wybrany prezydentem Polski.
Firma "Metan" przeniosła się do Warszawy i została przekształcona w Instytut Chemii. Gazolina sprzedała swoje udziały w „Metanie”, a na jej miejscu Marian Wieleżyński założył Instytut Gazownictwa, kupił też udziały rządowe w „Międzymiastowych Gazociągach” i połączył obie spółki z Gazoliną SA.
1928: umiera Władysław Szaynok.
Pierwsze na świecie butle z gazem skroplonym propan-butan (LPG) zostały wyprodukowane, dostarczone i wyeksportowane do Belgii, Syrii i Palestyny.
Stanisław Roman Jamróz, członek zarządu Gazoliny, jednocześnie przejmuje kierownictwo Stacji Doświadczalnej Mechanicznej Politechniki Lwowskiej.
1929: Zbudowano rurociąg z Daszawy do Lwowa; budowa przebiegała w bardzo szybkim tempie, aby 82-kilometrowa instalacja mogła sprowadzić gaz rozświetlający blask IX Targów Wschodnich we Lwowie.
Wkrótce po jej zakończeniu została podjęta próba przejęcia Gazoliny przez kapitał austriacko-amerykański, ale dzięki solidarnej decyzji trzech największych akcjonariuszy - pracowników udało się tego uniknąć. Pomimo propozycji, że zapłacą 1 zł za 9 dolarów, co da 1 zł za 45 zł (przy kursie 1 dolara za 5 zł).
W tym samym roku powstał centralny Zakład Wytwarzania Gazoliny, który zastąpił sześć małych przetwórni Gazoliny.
1931 : Papież Pius XI, pisząc swoją słynną encyklikę „Quadragesimo anno”, zaprosił Mariana Wieleżyńskiego jako konsultanta do spraw przedsiębiorstw najemnych, aby przedstawił mu zasady, którymi kierował się przy tworzeniu partycypacji swoich pracowników i pracowników swojej firmy.
8 października 1931 r.: Wybuch gazu dostarczanego przez Gazolinę SA w Gdańsku powoduje zniszczenie domu i śmierć kilku mieszkańców. Kierownik fabryki Ignacy Wieleżyński i inżynier Mogilnicki zostają aresztowani i sądzeni, ale ostatecznie oczyszczeni ze wszystkich zarzutów, ponieważ dokładne śledztwo ujawniło manipulacje przy zaworze głównym budynku przez niezidentyfikowane osoby trzecie przy użyciu niewłaściwych narzędzi, nie stosowanych w Gazolina SA.
1932: Stanisław Jamróz, członek Zarządu spółki Gazolina, a także zięć Mariana, umiera przedwcześnie z powodu błędu lekarskiego, jego żona Jadwiga Jamróz przejmuje jego obowiązki w Gazolinie.
1936: Pracownicy Gazoliny SA posiadają już 46% jej kapitału!
Tworząc status Gazoliny SA Marian Wieleżyński realizował patriotyczne ideały swojej młodości: budowy polskiej firmy, wdrażającej nowatorskie technologie, przy poszanowaniu środowiska naturalnego oraz poprawie warunków pracy dzięki wdrożeniu akcjonariatu pracowniczego.
1 września 1939 r., nastąpił brutalny atak hitlerowskich Niemiec na Polskę Wywołał straty w organizacji Gazolina SA, gdyż zajęto lub zniszczono jej majątek materialny oraz zdziesiątkowano zasoby ludzkie. Do ataków doszło m.in. w Gdyni, gdzie Niemcy zajęli Biura i Magazyny spółki Gazolina SA, przemianowali ją na „Gaswerk Gotenhafen” i kontynuowali na własny rachunek produkcję i dostawy gazu.
Najgorsze jednak miało dopiero nadejść, gdy Sowieci, wspólnicy Niemiec w zbrodni, 17 września zaatakowali Polskę z zaskoczenia ze wschodu i 22 września weszli do Lwowa i Borysławia, gdzie mieściła się siedziba spółki oraz główne zaplecze produkcyjne Gazoliny SA oraz rezydencja Mariana Wieleżyńskiego i jego rodziny.
Sowieci natychmiast zajęli biura, budynki, fabryki i rafinerie Gazoliny SA, zmienili nazwę na „UKR-Gas”, powołali nową organizację kierowniczą i pracowniczą, zestrzeliwując lub deportując każdego opornego pracownika. W szczególności deportowali inż. Zbigniewa Wieleżyńskiego, najmłodszego syna Mariana oraz dyrektorów Lecha Pawła i Szczęsnego Tarnowskich (wraz z całą rodziną), kiedy przedstawiali nowy statut spółki „dostosowany” do sowieckiej ideologii.
Jednak produkcja i dystrybucja gazu nigdy nie została zatrzymana. Za utrzymanie dyscypliny odpowiadał porucznik Lewicki z NKWD bezpośrednio podlegający Ministerstwu w Moskwie wraz z niejakim Bogdanowem, nowym dyrektor operacyjnym spółki. Ten sam scenariusz miał miejsce dla obiektów Gazoliny i centrum technicznego Borysławia.
29 czerwca 1941: Niemcy atakujący Sowietów wkroczyli do Lwowa. Po raz kolejny przejęli biura i zakłady produkcyjne Gazoliny SA natychmiast zmienili nazwę UKR-Gas na „Karpathen Oel Gmbh” i zastąpili NKWD przez gestapo. Nazista dr Siegfried Hinz przejął firmę wraz ze swoim zastępcą, oficerem Stolzem. Ponownie wydobycie i dostawy gazu nie zatrzymały się we Lwowie, w Borysławiu czy Daszawie.
Kolejna runda systematycznego zabójstwa przyjaciół i kolegów Mariana miała miejsce w nocy z 3 lipca 1941 r., Kiedy Niemcy rozstrzelali 37 profesorów, wśród nich 7 z Wydziału Technologii Politechniki Lwowskiej, instytucji szczególnie ważnej dla Mariana. Ci profesorowie to: Bartel, Łomnicki, Stożek, Pilat, Weigel, Witkiewicz i Krukowski.
W 1942 r.: W Londynie generał de Gaulle przygotowujący się do powrotu do Francji zażądał od Ignacego i Leszka Wieleżyńskich, dwóch najstarszych synów Mariana, oficerów armii polskiej w Wielkiej Brytanii, kompletnego opisu organizacji akcjonariatu spółki Gazolina SA.
W maju 1944 po pokonaniu Niemców Sowieci wrócili do Lwowa i ponownie od razu zajęli biura i zakłady Gazoliny SA, zmienili nazwę z powrotem na UKR-Gas i oczywiście nadal produkcja i dostawy ropy i gazu nie ustały. W czasie wojny oraz okupacji wielu polskich obywateli zostało zamordowanych w tragicznym konflikcie z nacjonalistami ukraińskimi, zginęło wielu pracowników oraz partnerów handlowych spółki Gazolina SA.
Mimo to produkcja gazoliny i dostawy gazu ziemnego nigdy się nie zatrzymywały, zmieniała się tylko nazwa firmy: UKR-Gas, potem Lviv-Has (dekret z 22 lipca 1947 r.), następnie Lviv-Has-Apar oraz Lviv-Has-Zbyt, a następnie ponownie Lviv-Has w 1992 r. (jako Spółka państwowa), która w 1994 r. została spółką publiczną.
1945: Wszystkie nieruchomości Gazoliny SA w nowej wyznaczonej Polsce, rafinerie, rurociągi, biura, laboratoria, studnie, stacje benzynowe i fabryki, takie jak biura, magazyny i wytwórnia gazu w Gdyni, zostały przejęte przez polskie władze bez żadnej rekompensaty i włącznie z licencjami należącymi do spółki Gazolina.
9 kwietnia 1945, Marian Wieleżyński umiera i zostaje pochowany we Lwowie (początkowo w Kaplicy Rodzinnej na Cmentarzu Janowskim, a po zniszczeniu tego cmentarza w latach 60-tych rodzinne groby przeniesiono na Cmentarz Łyczakowski).